Kuchnia nowoczesna – historia, kultura jedzenia, techniki i smaki, które odmieniają współczesne gotowanie
Kiedy myślę o kuchni nowoczesnej, od razu przychodzą mi na myśl chwile spędzone przy eksperymentalnych stołach, gdzie tradycja spotyka się z innowacją, a smaki przenikają się w zaskakujących połączeniach. Wiele razy, podczas podróży do miejsc takich jak Tokio, Kopenhaga czy Lima, widziałem, jak lokalni szefowie kuchni reinterpretują klasyczne przepisy, wykorzystując nowe techniki i składniki. Kuchnia nowoczesna to dla mnie ciągła gra – połączenie doświadczenia i odwagi, aby sięgnąć po coś niespodziewanego. Jest w niej miejsce na zabawę teksturami, eksperymentowanie z fermentacją czy odkrywanie nowych aromatów, których próżno szukać w kuchniach tradycyjnych.
Kuchnia nowoczesna to coś więcej niż sposób gotowania – to cała filozofia, która stawia na świeżość, jakość składników oraz unikalność w każdym detalu. Współczesne dania często zaskakują prostotą formy, ale to, co wydaje się proste, wymaga niesamowitego kunsztu i znajomości technik, takich jak sous-vide, dekonstrukcja czy infuzowanie smaków. Wchodząc w świat kuchni nowoczesnej, otwierasz drzwi do niezwykle różnorodnych doświadczeń – poznania smaków, które są jednocześnie znajome i nowatorskie, lokalne i globalne. Przygotuj się na podróż przez historię, techniki i składniki, które definiują kuchnię nowoczesną i sprawiają, że zachwyca smakoszy na całym świecie.
Historia i charakterystyka kuchni nowoczesnej – jak tradycja spotyka się z innowacją
Kuchnia nowoczesna swoje korzenie ma w klasycznych tradycjach kulinarnych, lecz zamiast jedynie je odtwarzać, poszukuje dróg do ich kreatywnego rozwoju. Ewolucja tej kuchni zaczęła się na dobre w połowie XX wieku, kiedy to szefowie kuchni na całym świecie zaczęli odważnie eksperymentować, wprowadzając nowe techniki i nieznane dotąd kombinacje smaków. Zainspirowani francuskim nurtem nouvelle cuisine, który kładł nacisk na delikatniejsze techniki gotowania i bardziej zrównoważone porcje, współcześni kucharze podążyli ścieżką odrzucania ciężkich sosów i skomplikowanych aranżacji na rzecz prostoty i jakości składników. Kluczowe momenty, takie jak powstanie kuchni molekularnej czy rozwój ruchu slow food, znacząco wpłynęły na oblicze kuchni nowoczesnej, która czerpie z globalnych inspiracji i jednocześnie celebruje lokalność i sezonowość.
W kuchni nowoczesnej liczy się przede wszystkim szacunek do składnika – jego świeżość, jakość i sposób przygotowania. To filozofia, która dąży do wyciągnięcia esencji smaku z każdego produktu, stosując techniki takie jak sous-vide, infuzowanie smaków czy fermentacja, by w pełni wykorzystać potencjał każdego elementu dania. Charakterystyczne dla tej kuchni jest nie tylko bogactwo smaków, ale także estetyka podania, która często nawiązuje do minimalizmu i sztuki wizualnej. Wyróżnia ją również otwartość na wielokulturowość i łączenie smaków z różnych stron świata, co sprawia, że jest dynamiczna, odważna i zawsze gotowa na odkrywanie nowych możliwości kulinarnych. To właśnie ta równowaga między tradycją a nowoczesnością czyni ją tak unikalną i inspirującą dla kucharzy oraz smakoszy na całym świecie.
Kultura jedzenia w kuchni nowoczesnej, czyli jak smak staje się doświadczeniem
W kulturze jedzenia kuchni nowoczesnej każdy posiłek staje się swoistym rytuałem, który wykracza daleko poza samą konsumpcję. Pory posiłków mogą tu wydawać się elastyczne, zwłaszcza w restauracjach typu fine dining, gdzie kolacje trwają nierzadko kilka godzin, a każdy kęs posiłku jest podawany z przemyślaną dbałością o efekt zaskoczenia. Tradycyjne zasady etykiety przy stole ustępują miejsca swobodniejszej atmosferze, w której liczy się doświadczanie smaku, tekstury i wizualnych aspektów dań. W nowoczesnych restauracjach często widuje się otwarte kuchnie, pozwalające gościom na obserwację procesu tworzenia – stając się integralną częścią posiłku. Serwowanie bywa teatralne, z użyciem dymu, nietypowych naczyń czy specjalnych prezentacji, które wzbogacają odbiór smakowy o doznania wizualne i zapachowe. Tego rodzaju posiłki pełnią funkcję nie tylko odżywczą, ale również towarzyską, stając się okazją do celebracji wspólnego czasu i wymiany wrażeń, które wciągają gości w pełni w doświadczenie kulinarne.
Tradycyjne techniki przyrządzania – jak dawne metody inspirują kuchnię nowoczesną
Kuchnia nowoczesna zaskakuje nie tylko nowatorskimi technikami, ale także umiejętnym korzystaniem z metod znanych od wieków, którym nadano nowy wymiar. Jednym z najważniejszych procesów jest technika sous-vide, czyli gotowanie w niskiej temperaturze przy użyciu próżniowych torebek – dzięki temu składniki zachowują maksymalną soczystość i intensywny smak. W tej kuchni często spotykamy też fermentację, która dodaje złożoności smakowej, wzbogacając dania o głębokie, czasem nawet lekko pikantne nuty. Nowoczesna kuchnia czerpie również z tradycyjnych technik marynowania, wykorzystując jednak nowoczesne składniki i przyprawy, by nadać potrawom nieoczywisty smak.
W kuchni nowoczesnej niezwykle ważna jest precyzja, zarówno w technice krojenia, jak i w czasie gotowania – składniki są często krojone na równe, drobne kostki lub bardzo cienkie plasterki, co pozwala na równomierne gotowanie i estetyczne podanie. Czas i temperatura są skrupulatnie kontrolowane, szczególnie przy użyciu pieców konwekcyjnych czy specjalistycznych grillów, które pozwalają uzyskać efekt „caramelizacji” powierzchni bez przesuszenia środka. Dodatkowo, metody takie jak wędzenie czy infuzowanie olejów smakowych dają możliwość nadania daniom unikalnych aromatów. Dzięki połączeniu precyzyjnych technik i kreatywnych modyfikacji, kuchnia nowoczesna pozwala na pełne wykorzystanie potencjału smakowego składników, co sprawia, że każde danie jest przemyślaną kompozycją smaków i tekstur.
Podstawowe składniki kuchni nowoczesnej – odkryj produkty, które definiują ten styl
Kuchnia nowoczesna opiera się na składnikach o wysokiej jakości, które są maksymalnie świeże i często lokalne, co pozwala wydobyć ich pełny potencjał smakowy. Te produkty, starannie wybierane i często przetwarzane minimalnie, kształtują charakter tej kuchni – od subtelnych smaków po wyraziste akcenty. Składniki te są kluczowe nie tylko ze względu na smak, ale również na ich uniwersalność i możliwość kreatywnego zastosowania w różnych technikach. Wiele z tych produktów, jak awokado, quinoa czy oliwa z oliwek, jest dostępnych niemal na całym świecie, co pozwala na szerokie eksperymentowanie z kuchnią nowoczesną bez ograniczeń geograficznych. Oto lista składników:
- Awokado
Awokado to popularny składnik kuchni nowoczesnej, ceniony za kremową konsystencję i delikatny, maślany smak. Jest bogate w zdrowe tłuszcze i witaminy, co czyni je idealnym dodatkiem do sałatek, kanapek oraz jako baza do past, takich jak guacamole. Awokado najlepiej przechowywać w temperaturze pokojowej, aż osiągnie odpowiednią miękkość, po czym można je schłodzić, aby opóźnić dojrzewanie. - Quinoa
Zwana „złotem Inków,” quinoa jest źródłem białka, co czyni ją doskonałym zamiennikiem ryżu lub makaronu. Jej neutralny smak pozwala na łączenie z różnymi składnikami, a puszysta konsystencja sprawia, że doskonale nadaje się do sałatek, zup oraz dań głównych. Quinoa powinna być przed gotowaniem dokładnie wypłukana, aby usunąć naturalnie występującą goryczkę. - Oliwa z oliwek extra virgin
Najwyższej jakości oliwa z oliwek extra virgin jest jednym z podstawowych składników kuchni nowoczesnej, dodając głęboki smak i aromat. Idealna do sałatek, marynat, a także do wykańczania dań przed podaniem. Oliwa ta zachowuje swoje właściwości zdrowotne, takie jak przeciwutleniacze i kwasy omega-3, przy odpowiednim przechowywaniu w ciemnym, chłodnym miejscu. - Jarmuż
To warzywo o intensywnym, lekko gorzkawym smaku jest skarbnicą witamin i minerałów, takich jak witamina C, potas i błonnik. W kuchni nowoczesnej jarmuż jest wykorzystywany do smoothie, sałatek oraz jako chipsy po upieczeniu. Aby zachować jego chrupkość, najlepiej przechowywać go w lodówce, owinięty wilgotnym ręcznikiem. - Kokos i mleko kokosowe
Kokos w różnych formach – od świeżego miąższu, przez mleko kokosowe, aż po olej – jest często stosowany w kuchni nowoczesnej do nadawania egzotycznych smaków. Mleko kokosowe dodaje kremowej konsystencji curry, zupom oraz deserom. Produkt ten warto przechowywać w lodówce po otwarciu, a przed użyciem dokładnie wstrząsnąć. - Tofu
Bogate w białko tofu jest popularnym zamiennikiem mięsa, szczególnie w kuchni roślinnej. Jego neutralny smak łatwo przejmuje aromaty przypraw i marynat, co sprawia, że doskonale sprawdza się w smażeniu, grillowaniu oraz w daniach duszonych. Tofu najlepiej przechowywać w lodówce, zanurzone w wodzie, którą należy codziennie wymieniać. - Sól morska
W kuchni nowoczesnej sól morska jest preferowana ze względu na bardziej subtelny smak i obecność naturalnych minerałów. Używana do wykańczania potraw, może nadać chrupiącą teksturę i wzbogacić smak składników. Najlepiej przechowywać ją w suchym miejscu, aby uniknąć zbrylania. - Bataty
Słodkie ziemniaki, czyli bataty, są doskonałym źródłem witamin A i C oraz błonnika, co czyni je zdrowym dodatkiem do potraw. Ich naturalna słodycz świetnie komponuje się zarówno w wersji pieczonej, smażonej, jak i duszonej, a ich kremowa konsystencja nadaje daniom bogactwa. Bataty najlepiej przechowywać w chłodnym, suchym miejscu, aby dłużej zachowały świeżość. - Kurkuma
Kurkuma, znana ze swoich właściwości przeciwzapalnych, jest popularnym składnikiem kuchni nowoczesnej, zwłaszcza w wersji świeżej lub sproszkowanej. Nadaje potrawom intensywny, żółty kolor i delikatnie korzenny smak, często stosowana w curry, napojach i dressingu. Należy przechowywać ją w szczelnie zamkniętym pojemniku, z dala od światła. - Chili i papryczki jalapeño
Ostrość i wyrazisty smak chili są cenione w nowoczesnych kompozycjach smakowych. Papryczki jalapeño dodają charakteru sałatkom, sosom i daniom głównym, a ich umiarkowana ostrość sprawia, że są bardziej uniwersalne. Świeże papryczki warto przechowywać w lodówce, a suszone w szczelnym pojemniku, aby zachować ich intensywność.
Każdy z tych składników jest elementem, który dodaje kuchni nowoczesnej unikalny charakter, pozwalając na tworzenie dań pełnych świeżości, aromatów i kolorów.
Podstawowe składniki kuchni nowoczesnej – odkryj produkty, które definiują ten styl
Kuchnia nowoczesna opiera się na składnikach o wysokiej jakości, które są maksymalnie świeże i często lokalne, co pozwala wydobyć ich pełny potencjał smakowy. Te produkty, starannie wybierane i często przetwarzane minimalnie, kształtują charakter tej kuchni – od subtelnych smaków po wyraziste akcenty. Składniki te są kluczowe nie tylko ze względu na smak, ale również na ich uniwersalność i możliwość kreatywnego zastosowania w różnych technikach. Wiele z tych produktów, jak awokado, quinoa czy oliwa z oliwek, jest dostępnych niemal na całym świecie, co pozwala na szerokie eksperymentowanie z kuchnią nowoczesną bez ograniczeń geograficznych.
- Awokado
Awokado to popularny składnik kuchni nowoczesnej, ceniony za kremową konsystencję i delikatny, maślany smak. Jest bogate w zdrowe tłuszcze i witaminy, co czyni je idealnym dodatkiem do sałatek, kanapek oraz jako baza do past, takich jak guacamole. Awokado najlepiej przechowywać w temperaturze pokojowej, aż osiągnie odpowiednią miękkość, po czym można je schłodzić, aby opóźnić dojrzewanie. - Quinoa
Zwana „złotem Inków,” quinoa jest źródłem białka, co czyni ją doskonałym zamiennikiem ryżu lub makaronu. Jej neutralny smak pozwala na łączenie z różnymi składnikami, a puszysta konsystencja sprawia, że doskonale nadaje się do sałatek, zup oraz dań głównych. Quinoa powinna być przed gotowaniem dokładnie wypłukana, aby usunąć naturalnie występującą goryczkę. - Oliwa z oliwek extra virgin
Najwyższej jakości oliwa z oliwek extra virgin jest jednym z podstawowych składników kuchni nowoczesnej, dodając głęboki smak i aromat. Idealna do sałatek, marynat, a także do wykańczania dań przed podaniem. Oliwa ta zachowuje swoje właściwości zdrowotne, takie jak przeciwutleniacze i kwasy omega-3, przy odpowiednim przechowywaniu w ciemnym, chłodnym miejscu. - Jarmuż
To warzywo o intensywnym, lekko gorzkawym smaku jest skarbnicą witamin i minerałów, takich jak witamina C, potas i błonnik. W kuchni nowoczesnej jarmuż jest wykorzystywany do smoothie, sałatek oraz jako chipsy po upieczeniu. Aby zachować jego chrupkość, najlepiej przechowywać go w lodówce, owinięty wilgotnym ręcznikiem. - Kokos i mleko kokosowe
Kokos w różnych formach – od świeżego miąższu, przez mleko kokosowe, aż po olej – jest często stosowany w kuchni nowoczesnej do nadawania egzotycznych smaków. Mleko kokosowe dodaje kremowej konsystencji curry, zupom oraz deserom. Produkt ten warto przechowywać w lodówce po otwarciu, a przed użyciem dokładnie wstrząsnąć. - Tofu
Bogate w białko tofu jest popularnym zamiennikiem mięsa, szczególnie w kuchni roślinnej. Jego neutralny smak łatwo przejmuje aromaty przypraw i marynat, co sprawia, że doskonale sprawdza się w smażeniu, grillowaniu oraz w daniach duszonych. Tofu najlepiej przechowywać w lodówce, zanurzone w wodzie, którą należy codziennie wymieniać. - Sól morska
W kuchni nowoczesnej sól morska jest preferowana ze względu na bardziej subtelny smak i obecność naturalnych minerałów. Używana do wykańczania potraw, może nadać chrupiącą teksturę i wzbogacić smak składników. Najlepiej przechowywać ją w suchym miejscu, aby uniknąć zbrylania. - Bataty
Słodkie ziemniaki, czyli bataty, są doskonałym źródłem witamin A i C oraz błonnika, co czyni je zdrowym dodatkiem do potraw. Ich naturalna słodycz świetnie komponuje się zarówno w wersji pieczonej, smażonej, jak i duszonej, a ich kremowa konsystencja nadaje daniom bogactwa. Bataty najlepiej przechowywać w chłodnym, suchym miejscu, aby dłużej zachowały świeżość. - Kurkuma
Kurkuma, znana ze swoich właściwości przeciwzapalnych, jest popularnym składnikiem kuchni nowoczesnej, zwłaszcza w wersji świeżej lub sproszkowanej. Nadaje potrawom intensywny, żółty kolor i delikatnie korzenny smak, często stosowana w curry, napojach i dressingu. Należy przechowywać ją w szczelnie zamkniętym pojemniku, z dala od światła. - Chili i papryczki jalapeño
Ostrość i wyrazisty smak chili są cenione w nowoczesnych kompozycjach smakowych. Papryczki jalapeño dodają charakteru sałatkom, sosom i daniom głównym, a ich umiarkowana ostrość sprawia, że są bardziej uniwersalne. Świeże papryczki warto przechowywać w lodówce, a suszone w szczelnym pojemniku, aby zachować ich intensywność.
Każdy z tych składników jest elementem, który dodaje kuchni nowoczesnej unikalny charakter, pozwalając na tworzenie dań pełnych świeżości, aromatów i kolorów.
Przyprawy i zioła w kuchni nowoczesnej, które nadają głębi smaku
Przyprawy i zioła są kluczowym elementem kuchni nowoczesnej, dodającym głębi smaku oraz charakteru każdemu daniu. W kuchni tej często wykorzystuje się różnorodne przyprawy i zioła, które mają swoje korzenie w tradycji, ale podane są w nowoczesny sposób – od delikatnych akcentów po wyraziste aromaty. W kuchni nowoczesnej przyprawy te bywają używane w minimalistycznych ilościach, aby podkreślić smak głównych składników, a nie je dominować. To właśnie one wpływają na harmonijny i pełen niuansów charakter dań, które zachwycają zarówno smakiem, jak i estetyką. Oto najbardziej znane w kuchni nowoczesnej przyprawy i zioła:
- Tymianek
Tymianek ma lekko ziemisty, ciepły aromat, który doskonale współgra z różnorodnymi składnikami, od mięs po warzywa. W kuchni nowoczesnej dodawany jest często w postaci świeżej gałązki na końcu gotowania, co pozwala zachować jego intensywny zapach. Jego subtelność sprawia, że świetnie łączy się z innymi ziołami, takimi jak rozmaryn czy bazylia. - Rozmaryn
Intensywny, sosnowy aromat rozmarynu nadaje potrawom wyjątkowego charakteru, zwłaszcza mięsom i pieczonym warzywom. W kuchni nowoczesnej często używany jest w postaci świeżych igiełek, dodawanych do pieczenia lub jako element wykończeniowy do dekoracji. Rozmaryn warto stosować oszczędnie, gdyż jego wyrazisty smak może zdominować inne składniki. - Kolendra
Kolendra ma świeży, cytrusowy aromat i jest jednym z najczęściej stosowanych ziół w kuchniach nowoczesnych, szczególnie tych inspirowanych kuchnią azjatycką i latynoamerykańską. Liście kolendry dodawane są często jako dekoracja tuż przed podaniem, co podkreśla lekkość i świeżość dań. Warto pamiętać, że kolendra ma intensywny smak, który nie każdemu odpowiada, dlatego dobrze jest dozować ją ostrożnie. - Czosnek
Czosnek o wyrazistym, lekko pikantnym smaku jest wszechstronnie wykorzystywany w kuchni nowoczesnej. Może być dodawany w postaci świeżej, prażonej lub nawet fermentowanej, co pozwala uzyskać różnorodne akcenty smakowe. Stosowany w umiarze, wzmacnia smak wielu dań, nadając im głębię i wyrazistość – doskonały do marynat, sosów i jako składnik bazowy wielu potraw. - Imbir
Ostry, cytrusowy aromat imbiru wprowadza do kuchni nowoczesnej pikantne i jednocześnie orzeźwiające nuty, co sprawdza się w połączeniach mięsnych, rybnych, a także deserowych. Imbir dodaje charakteru sałatkom, marynatom i zupom, a świeży sok z imbiru często bywa używany jako intensywny akcent smakowy. Warto przechowywać imbir w lodówce i ścierać tuż przed użyciem, aby zachować jego intensywny aromat.
Każde z tych ziół i przypraw wnosi do kuchni nowoczesnej unikalne nuty smakowe, które pozwalają na tworzenie różnorodnych i harmonijnych kompozycji, podkreślających naturalny smak świeżych składników.
Popularne potrawy kuchni nowoczesnej, które warto spróbować
Kuchnia nowoczesna zachwyca różnorodnością potraw, które łączą tradycyjne smaki z nowatorskim podejściem do gotowania. Te dania wyróżniają się nie tylko wyjątkowym wyglądem i intensywnością smaków, ale także unikalnymi technikami przygotowania, które nadają im nową jakość. Każde z nich opiera się na starannie dobranych składnikach, które są często prezentowane w nietypowy, inspirujący sposób. Dzięki temu kuchnia nowoczesna zdobywa serca smakoszy na całym świecie, oferując potrawy, które są jednocześnie znajome i świeże. Poniżej znajdują się trzy popularne dania, które doskonale oddają ducha tej kuchni.
Bowl z quinoa i warzywami
Bowl z quinoa to potrawa, która stała się symbolem nowoczesnego, zdrowego podejścia do jedzenia. Danie to składa się z warstw ugotowanej na sypko quinoa, świeżych warzyw, awokado, marynowanego tofu lub kurczaka, oraz różnych ziół i pestek, które dodają tekstury i smaku. Całość jest często podawana z lekko pikantnym dressingiem na bazie tahini lub sosu sojowego, który wzbogaca smak i nadaje mu delikatnej ostrości. Bowl ten jest ceniony za swoją lekkość, bogactwo wartości odżywczych i kolorową prezentację, co sprawia, że doskonale nadaje się na szybki, zdrowy posiłek w środku dnia.
Awokado toast
Awokado toast to prosta, ale efektowna przekąska, która idealnie wpisuje się w filozofię kuchni nowoczesnej, celebrując świeżość i prostotę składników. Podstawa tego dania to chrupiąca kromka pieczywa, najczęściej pełnoziarnistego, posmarowana kremowym awokado, doprawionym odrobiną soli, pieprzu i soku z cytryny. Często dodaje się do niego różnorodne dodatki, takie jak rzodkiewki, kiełki, jajko w koszulce lub płatki chili, które nadają toastowi unikalnego charakteru. To danie jest chętnie spożywane na śniadanie lub jako lekka przekąska, idealna na każdą porę dnia, dzięki swojej prostej, a jednocześnie satysfakcjonującej kompozycji.
Pad Thai z tofu
Pad Thai z tofu to wegetariańska wersja klasycznej tajskiej potrawy, która zyskała popularność w nowoczesnych kuchniach ze względu na swoje intensywne, dobrze zbalansowane smaki. Główne składniki to smażony makaron ryżowy, tofu, świeże kiełki fasoli mung, cebula dymka i orzeszki ziemne, a wszystko to jest skąpane w słodko-kwaśnym sosie na bazie sosu sojowego, limonki i syropu z agawy. Potrawę tę przygotowuje się szybko na mocno rozgrzanym woku, co pozwala zachować chrupkość warzyw i soczystość tofu. Pad Thai serwowany jest z dodatkiem świeżej kolendry i limonki, które podkreślają egzotyczny charakter tego dania i sprawiają, że jest ono jednocześnie lekkie i pełne smaku.
Co warto zapamiętać o kuchni nowoczesnej?
Kuchnia nowoczesna to wyjątkowe połączenie tradycji i innowacji, w której najwyższej jakości składniki, starannie dobrane przyprawy oraz nowoczesne techniki gotowania tworzą harmonijną całość. W artykule omówiliśmy kluczowe cechy tej kuchni, takie jak dbałość o świeżość i autentyczność produktów, a także minimalizm w przyprawianiu, który pozwala na wydobycie naturalnych aromatów. Przyprawy i zioła, jak tymianek, rozmaryn i imbir, wzbogacają potrawy o głębię smaku, a popularne techniki, takie jak sous-vide czy fermentacja, umożliwiają nowoczesne podejście do gotowania, które szanuje tradycję, ale jednocześnie wykracza poza jej ramy. Ta kuchnia to również wyjątkowa kultura jedzenia, w której każde danie staje się przeżyciem – od starannego przygotowania po moment degustacji, w pełni angażując zmysły i wyobraźnię.
Jeśli czujesz się zainspirowany, zacznij swoją przygodę z kuchnią nowoczesną od prostych dań, takich jak bowl z quinoa czy awokado toast. To świetny sposób na pierwsze doświadczenie z tą kuchnią i odkrycie, jak można połączyć świeże składniki z minimalizmem i kreatywnością. Zachęcam Cię do eksperymentowania – baw się przyprawami, próbuj różnych technik i odkrywaj, jak te potrawy mogą smakować w Twojej kuchni. Chętnie poznam Twoje doświadczenia i inspiracje, więc zostaw komentarz i podziel się swoimi przepisami. Sprawdź też inne artykuły z naszej serii o kuchniach świata, aby jeszcze bardziej poszerzyć swoje kulinarne horyzonty.
Zainspiruj się kolejnymi tematami – kliknij i czytaj dalej!
